Hoe neem je kinderen mee op pad voor een afscheid. Bij het overlijden van mijn allusie, had en heb ik natuurlijk niet alleen te maken met mijn eigen verdriet. Ze was en is zo belangrijk voor velen. Op de eerste plaats voor haar eigen gezin, dat staat voorop. Toch was ze ook heel belangrijk voor ons gezin, dat heb ik in mijn vorige blog al beschreven.
Mijn man en ik hebben naast onze twee zonen en schoondochters ook twee kleinzonen. Bij het overlijden was Driek nog maar net twee jaar oud en Juus tien maanden. Vooral de oudste kende haar maar al te goed en vond het heerlijk om bij haar te zijn en net zoals onze kinderen noemde hij haar tante Toos. Toos heeft hen beide, in hun nog zo kort leventje, zoveel liefde, aandacht en warmte gegeven. Toos was en is belangrijk, ook voor hen. Vooral Driek heeft dit bewust ervaren, ze had een box met speelgoed die altijd uit de kast werd gehaald. Hij heeft gesmuld van haar kookkunsten én ze had altijd lange vingers. Voorop, ze was er altijd voor hem en het was voor hem ook fijn om bij haar te mogen zijn of om met haar op pad te gaan.
Haar ziekte was ook duidelijk van de buitenkant zichtbaar en dat was voor haarzelf heel moeilijk te accepteren. Voor mijn kleinkinderen was dit heel normaal, keken hier niet raar van op en dat was juist zo fijn voor haar. Een kind is zo puur, ze hebben geen oordeel over wat ze zien maar juist over hoe het voelt. Bij haar voelde het gewoon altijd goed, echt altijd.
Hoe neem je dan nog zo’n klein kind mee op pad als het afscheid aanstaande is. Ik ga het nu in deze blog vooral over ons oudste kleinkind hebben, hoe we hem hierin hebben meegenomen. Je wilt een kind zo graag behoeden voor verdriet. Zeker als ze de leeftijd hebben waarin het nog maar moeilijk valt uit te leggen. Het is toch het ‘makkelijkste’ om ze daar dan bij weg te laten, maar een kind, hoe jong ook, voelt maar al te goed dat er iets niet klopt. Daarom is het er bij weg laten, om ze te behoeden voor verdriet, niet goed. Binnen mijn werk zeg ik altijd: Neem ze mee op pad, ze voelen het aan dat er iets speelt en daarom…….blijf vooral eerlijk. Iemand slaapt niet als ze dood zijn, als je slaapt word je weer wakker namelijk.
Ons kleinkind kreeg in een korte tijd te maken met dat hun tante Toos steeds minder actief kon zijn. Ze was er ook steeds minder bij als er iets belangrijks te vieren was, dit kon ze fysiek niet aan. Daarom zagen ze haar ook het meeste bij haar thuis. Aan haar warmte en liefde veranderde niets, ze kon er enorm van genieten als ze bij haar waren en ja ook de lange vingers waren er nog altijd. De laatste keer zaten ze nog samen bij haar op haar bed, dat inmiddels bij haar in de kamer stond. Bij alles was het voor Driek heel normaal en van niets keek hij vreemd op, tante Toos was er immers nog.
Maar dan ineens is ze er niet meer, het bed was weg en hij kon ze nergens vinden. Hij nam me aan de hand mee en ging letterlijk op zoek naar haar. Hij nam me mee aan de hand, door het huis, het duurde even voordat ik door had dat hij echt op zoek was naar haar. Er was verdriet en dat voelde hij natuurlijk ook, kinderen voelen dat aan ook al als er geen tranen zijn. Wat doe je dan met een kind van nog maar net twee jaar oud? Ik nam hem mee, nu aan mijn hand. Ik nam hem mee naar het digitale fotolijstje wat altijd bij haar in de kamer stond en waarop nu allemaal foto’s stonden met mooie herinneringen aan haar. Bij alle foto’s kwamen er natuurlijk ook foto’s waarop Driek en zijn broertje samen met zijn tante Toos te zien was. Mooie herinneringen ook voor hem. Samen hebben we bij het lijstje over haar gesproken en dat bracht duidelijk rust bij hem, het deed hem goed.
Maar dan op weg naar de dag van het afscheid hoe doe je dat dan? Tja dat was toch wel even zoeken. Binnen mijn werk heb ik hier regelmatig mee te maken en neem ik hierin de nabestaanden mee op pad. Maar dit is wat ik in de theorie geleerd hebt én mijn professionele ervaring binnen mijn werk als afscheidsbegeleider. Alles wordt toch anders als je er zelf mee te maken krijgt. Samen met mijn zoon en schoondochter ging ik op zoek.
Het eerst voor de hand liggende is op zoek gaan naar boekjes, passend bij zijn leeftijd. Maar toch is dit moeilijker als gedacht, zeker bij een kind van nog maar net twee jaar oud. Al snel kwam ik op de zgn. vlindersluiting, die kunnen worden gebruikt als sluiting voor de uitvaartkist (voor meer info zie https://www.grafkist.nl/vlindersluiting/). Ik vond dit al altijd een mooie manier om kinderen ter betrekken bij het afscheid en nu ging ik daar zelf mee aan de slag. Ik heb twee van deze vlinders gehaald bij de uitvaartondernemer, één voor Driek en één voor Juus. Vol ijver is Driek gaan kleuren, zoals je op de foto bij deze blog kunt zien. Hij deed dit met zoveel inspanning dat hij zijn tongetje naar buiten stak. Dit doet hij altijd als hij inspannend met iets bezig is en ook deze keer ging hij heel inspannend en serieus aan het werk. Juus, nam ik letterlijk bij de hand en samen kleurde ik met hem zijn vlinder.
Het idee was bij mij ontstaan om samen met Driek een bloemstuk te maken en daarin deze vlindertjes te verwerken. De vlindertjes gebruikte we nu niet als sluiting voor op de kist, waarvoor ze eigenlijk ontwikkeld zijn, maar wel als een herinnering voor later. Zo gingen mijn schoondochter en ik samen met de kinderen naar de bloemist en Driek mocht bloemetjes uitzoeken. Dit werden uiteraard hele kleurrijke bloemen. Ik had een prachtige houten schaal waarin mijn man twee gaatjes maakte waarin later de vlindertjes zouden worden ingedraaid. Nadat ik de basis van het bloemstuk had opgemaakt, kwam Driek om deze verder met mij af te maken. Het werd een prachtig project en al zeg ik het zelf het werd een prachtig bloemstuk, zie de foto bij deze blog. Tijdens het rouwbezoek hebben we het bloemstuk meegenomen en bij zijn tante Toos neergezet, zo kreeg ook dat moment voor hem een invulling. De bloemen die hij had uitgezocht, die hij zelf in het bloemstuk had gestoken, samen met de vlinders werden steeds de bron van herkenning.
Dan komt de dag van het afscheid, wat plaatsvond in de kerk. De wens was dat Driek ook bij het afscheid aanwezig zou zijn en hij had ook een rol tijdens de dienst. Het bloemstuk kwam voor bij de kist te liggen en dat letterlijk bijna aan zijn voeten en hij vond het prachtig. Het was voor hem weer die herkenning en zo begon de afscheidsdienst. Ja, het is oprecht spannend met een klein kind, het is zo onvoorspelbaar hoe ze zich zullen gedragen. Een tas met speelgoed ging mee, uiteraard speelgoed zonder geluid maar ook zacht speelgoed dat niet met veel geluid op de grond klettert. Snoepjes in de tas, dat werkt ook altijd goed én de andere oma was aanwezig om hem op te vangen als het toch niet zou gaan. Zo gingen we de dienst in en het ging zo ontzettend goed, de pastoor reageerde geweldig op hem en Driek mocht ook samen met zijn papa, oom én de kleinkinderen van Toos, een kaarsje aansteken. Natuurlijk was het soms onrustig, nou ja het voelde vooral voor ons onrustig. Ik zeg tijdens mijn werk altijd: laat ze maar gaan hou ze niet te veel vast. Toch is het anders als je er zelf voor staat, je voelt je dan toch ietwat ongemakkelijk. Ze lopen dan ook nog eens graag dicht bij de brandende kaarsjes en je bent steeds alert dat ze niet iets omver lopen. Maar alles liep voorspoedig en we kunnen alleen maar trots zijn op hem.
Na de dienst hebben wij het bloemstuk zelf weer opgepakt. Het gezin van Toos gingen haar samen begeleiden naar de begraafplaats, de bloemstukken gingen mee. Maar het bloemstuk van ons zouden we later naar de begraafplaats brengen. En zo ging het ook, na de koffietafel zijn we met ons gezin én met het gezin van Toos naar de begraafplaats gegaan en hebben we het bloemstuk daar neergelegd. We hebben de vlindertjes daar van het bloemstuk afgehaald en die staan nu bij mijn kleinkinderen thuis als herinnering. Zo zal ik nu vaker met Driek én Juus naar de begraafplaats gaan, met bloemetjes, steeds weer de terug kerende herinnering.
Voor bij mij thuis heb ik nu ook een digitaal fotolijstje gekocht en een slide gemaakt met fotoherinneringen aan Toos, dit wordt een soort altaartje van herinnering. Heel natuurlijk zullen deze langzaam verweven worden met nieuwe foto’s. Het zal een plek zijn waar ik mijn kleinkinderen mee zal nemen naar de herinnergingen van het leven. Een plek waarin belangrijkste vrouw in mijn leven en daarbij ook voor mijn gezin, altijd en plaats zal hebben. Zij verdient deze plek, daar was ze te belangrijk voor. Maar ook, de dood hoort nu eenmaal bij het leven en om ze daarin van jongs af aan mee te nemen weten ze ook dat het verdriet er mag zijn.
Voor mijn kleinkinderen:
Is ze als een vlinder van liefde
weggevlogen heel zacht
Ze is nu de mooiste ster
en straalt dag en nacht
